ظاهر کودک دارای اوتیسم
چکیده:
زمانی که والدین نشانه هایی از یک اختلال را در کودکان خود مشاهده می کنند ممکن است به دنبال ویژگی های ظاهری این اختلال نیز در کودک خود باشند و چهره و صورت کودک دارای اوتیسم نیز یکی از این موارد است. همیشه کودکان دارای اوتیسم را با این ویژگی ظاهری در صورت تفسیر می کنند که این کودکان بسیار زیبا هستند ولی آیا واقعا در چهره این کودکان مولفه هایی وجود دارد که نشان دهنده این اختلال در انها باشد و ما با نگاه کردن به چهره این کودکان زیبا بتوانیم اوتیسم را نیز در آنها تشخیص دهیم ؟

چه ارتباطی بین آنچه در دوران جنینی برای مغز کودک پیش می آید با چهره وجود دارد؟

اختلال طیف اتیسم(اوتیسم) عارضه ای است که متخصصان برای یافتن علل، آن را از جنبه های ژنتیک و نورولوژیک بررسی می کنند. تاکنون تلاش برای کشف ژنهای اصلی مربوط به اختلال اوتیسم تا حد زیادی ناموفق بوده است ، زیرا تقریباً 15 تا 20 درصد موارد اوتیسم با ژنهای خاص، آنوپلوئیدی کروموزومی(زمانی که کروموزوم ها بین دو سلول به درستی تقسیم نشوند) یا سندرمهای شناخته شده مرتبط است. بقیه همچنان ایدیوپاتیک هستند. بیماری ایدیوپاتیک یا نهان زاد یا ناشناخته بیماری هایی هستند که منشاء و مکانیسم های ناشناخته دارند و یا هنوز علل یافته شده برای آنها به صورت قطعی نیستند و هر ازگاهی یک علت دیگر برای آن مشخص می گردد و این سیر همچنان ادامه دارد. یکی از دلایل اصلی عدم پیشرفت در درک علت و پایه های ژنتیکی اوتیسم ، بدون شک ناهمگنی قابل توجه در ویژگی های رفتاری و بالینی است.ordibehesht autism center

مدل رشدی عصبی اوتیسم نشان می دهد که تغییرات در الگوهای رشد جنینی منجر به ویژگیهای طیف اوتیسم می شود و این تغییرات ممکن است ناشی از تغییرات ژنتیکی ، محیط یا تعامل این دو باشد. این مدل تصور می کند که مغزکودک دارای اوتیسم ، در طول رشد جنینی تغییر پیدا می کند.از طرفی مغز از طریق پیام رسانی ژنتیکی ، مکانیسم های بیومکانیکی و بیوشیمیایی با بافتهای صورت ارتباط نزدیکی دارد و این ارتباط از دوران جنینی و رشد و تکامل جنین وجود دارد. در مورد برخی از اختلالات متخصصان عبارتی را استفاده می کنند تحت عنوان “صورت مغز را پیش بینی می کند” (The face predicts the brain) بنابراین می توان این حدس را زد که تغییرات در مغز درحال رشد، ممکن است در صورت نیزمنعکس شود. اکنون فرض بر این است که ژنهای ایجاد کننده اوتیسم بر رشد اولیه مغز و فنوتیپ صورت به طور همزمان تاثیر می گذارند و تعریف یک یا چند ویژگی رایج صورت در کودکان دارای اوتیسم، نشانه های فیزیکی جدیدی ارائه می دهد که می تواند برای بررسی علت اوتیسم، بهبود تشخیص اوتیسم و تشخیص زودهنگام مورد استفاده قرار گیرد. کریستینا آلدریدج ، استادیار آناتومی در دانشکده پزشکی میسوری و مرکز اختلالات رشدی و اوتیسم تامپسون، می گوید: “هیچ پاسخ روشنی در مورد اینکه آیا اوتیسم ناشی از ژنتیک است یا تأثیرات محیطی وجود ندارد.اگر بتوانیم این تغییرات صورت را تشخیص دهیم ، می توانیم زمان بروز اوتیسم را در کودک مشخص کنیم. دانستن زمان این رخداد می تواند ما را به شناسایی علت ژنتیک اوتیسم سوق دهد ، و این زمانی است که جنین ممکن است مستعد تاثیرپذیری از عامل محیطی یا ژنتیک و یا هر دو باشد. از این رو دکتر کریستینا الدریدج و همکاران در سال 2011 مقاله ای را منتشر کردند که به این مورد خاص می پرداخت. دکتر الدریدج در مطالعه از دستگاه های پیشرفته عکاسی 3 بعدی برای به دست آوردن تصاویر صورت برای اندازه گیری دقیق فنوتیپ های صورت استفاده نموده است تا دو فرضیه را بررسی کند:

نخست، اینکه آیا کودکان دارای اوتیسم ویژگی های متفاوتی در چهره خود دارند که بتواند به فرایند تشخیص آنها کمک کند.

دوم،آیا در زیر گروه اوتیسم نیز می توان به گروه های بیولوژیکی متفاوتی دست یافت.

می بینیم که این پژوهشگر از این شیوه هم برای تفکیک فرد دارای اوتیسم از غیر اوتیسم و هم برای تفکیک درون گروهی استفاده می کند.البته پیش از این نیز پژوهشهایی در این زمینه وجود داشته است که نشان داده است که فنوتیپ های متفاوت صورت افراد دارای اوتیسم با پایه های رشدی وجود دارد. رودیر و همکارانش در یک مطالعه اپیدمیولوژیک از عکس های صورت کودکان دارای اوتیسم و ​​ناتوانی های رشدی ، فنوتیپی رایج را در صورت فرد دارای اوتیسم گزارش دادند که شامل کاهش فاصله بین مردمک چشمها (اگرچه فاصله بین گوشه های چشمها کاهش نیافته بود) ، افتادگی پلک ، استرابیسم ، گوش های حلقوی و هیپوتونی(تون پایین) قسمت پایین صورت بود.

بیشتر بخوانید:  اوتیسم و صرع و منشاء ژنتیک آنها

چهره جنین انسان

تصویری از هفت برجستگی صورت که باعث ایجاد مناطق خاصی از صورت می شود. برجستگی های پیشانی بینی خط میانی (FNP) و برجستگی های جانبی بینی (LNP) به رنگ بنفش ، برجستگی های فک بالا (MAX) به رنگ آبی ، برجستگی های فک پایین (MAND) به رنگ سبز و مشتقات قوس شاخه ای دوم با رنگ صورتی نشان داده شده است.

صورت جنینی با هفت برجستگی مشتق شده است که برای تشکیل یک چهره کنار هم قرار می گیرند. اینها شامل برجستگی های پیشانی/ بینی/ خط میانی (FNP) و برجستگی های جانبی بینی (LNP) و برجستگی های فک بالا (MAXs) و برجستگی های فک پایین (MANDs) هستند .

ویژگی های چهره کودک دارای اوتیسم

17 نقطه مشخص شده بر روی صورت که فاصله میان انها برای بررسی ویژگی چهره کودک دارای اتیسم به صورت دقیق محاسبه می گردد

آلدریدج 64 پسر مبتلا به اوتیسم و ​​41 پسر غیر اتیسم 8 تا 12 ساله را با استفاده از یک سیستم عکسبرداری که تصویری سه بعدی از سر هر کودک می گیرد ، مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. سپس ، او 17 نقطه روی صورت ، مانند گوشه چشم و شکاف بالای لب بالا را ترسیم کرد. وقتی آلدریج با استفاده از این نقاط، هندسه کلی صورت را محاسبه کرد و کودکان دارای اوتیسم و ​​غیر اوتیسم را مورد مقایسه قرار داد ، از نظر آماری تفاوت های قابل توجهی در شکل صورت پیدا کرد. او برای جلوگیری از هرگونه تفاوت جنسیتی در فنوتیپ های صورت ،مطالعه خود را محدود به پسران کرد. محدوده سنی 8 تا 12 سال به گونه ای انتخاب شد که پسران قبل از بلوغ بودند اما 90 تا 95 درصد رشد سر و رشد مغز را تکمیل کرده بودند.

خطوط سفید از نظر آماری به طور قابل توجهی در پسران دارای اختلال طیف اوتیسم افزایش می‌یابد و خطوط سیاه در پسران دارای اختلال اوتیسم نسبت به پسران غیر اوتیسم به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد

آلدریج و همکارانش تفاوت های متمایز زیر را بین ویژگی های صورت کودکان مبتلا به اوتیسم و کودکان غیر اوتیسم مشاهده کردند:

  • کودکان دارای اوتیسم دارای صورت وسیع تری(پهن تری) از جمله چشم های درشت تر هستند.
  • کودکان دارای اوتیسم دارای ناحیه میانی کوتاه تری از صورت ، از جمله گونه ها و بینی هستند.
  • کودکان دارای اوتیسم دارای عرض دهان و فیلتروم(فاصله بین بینی و لب بالایی)پهن تری هستند .
  • کاهش قابل توجه فواصل خطی که glabella (فاصله بین دو ابرو)و nasion (فرو رفتگی ابتدای بینی که بینی را به گلابلا متصل می کند)را به کانتی(گوشه چشمها) متصل می کند(نقاط سفید در تصویر) و آنهایی که nasion را با نشانه های واقع در بینی و فیلتروم متصل می کند(نقطه سفید بالای بینی با نقاط سبز و قرمز پایین بینی) .
  • افزایش قابل توجه در فواصل خطی که نقاط دهان را با ناحیه تحتانی بینی متصل می کرد.
  • افزایش قابل توجه فواصل خطی کانتی داخلی و خارجی(نقاط سفید گوشه داخلی چشم) و قسمت فوقانی جانبی صورت را با چشم ها(نقاط سبز گوشه بیرونی چشم و بخش انتهایی ابرو) و طرف مقابل دهان(نقاط گوشه دهان) متصل می کند.
  • افزایش قابل توجه نقاطی که گوشه دهان را به چانه متصل می کنند(نقاط قرمز گوشه دهان به نقطه سبز بر روی چانه) که نشان دهنده پهن تر شدن دهان است و کاهش فاصله نقاط گلابلا ، ناسین و کانتی های داخلی و خارجی با نقاط مشخص دهان(نقاط سفید با قرمز).
  • افزایش فواصل خطی که نقاط فوقانی صورت(نقاط سفید و سبز چشمها و بینی و گلابلا) را به بخش پایین بینی (نقاط سبز و قرمز کنار و پایین بینی)متصل می کند.
بیشتر بخوانید:  توجه مشترک در کودک دارای اتیسم(اوتیسم)وروشهای بهبود آن

تفاوتهای میان ویژگی های زیرگروه اوتیسم

خطوط سیاه نشان دهنده افزایش فواصل میان نقاط است و خطوط سفید نشان دهنده کاهش فاصله میان نقاط است
خطوط سیاه نشان دهنده افزایش فواصل میان نقاط است و خطوط سفید نشان دهنده کاهش فاصله میان نقاط است

در این پژوهش در گروه کودکان دارای اوتیسم دو زیر گروه مشخص گردید به نام گروه 1 (12نفر)و گروه 2(5 نفر). زیر گروه(1) در آزمونها تشخیص اوتیسم شدید را دریافت کرده بودند و سندرم آسپرگر در میان آنها به صورت حداقلی وجود داشت و نمرات شناختی پایینتری به نسبت دیگر کودکان دریافت می نمودند. زیر گروه(2)شامل کودکان دارای اوتیسمی بود که در ازمون های گرفته شدت کمتری از اوتیسم را نشان می دادند و بیشتر دارای سندرم آسپرگر بودند. پس به صورت خلاصه می توان عنوان نمود که زیر گروه (1)شامل اختلال اوتیسم شدید و زیر گروه (2)شامل اوتیسم خفیف هستند.

اما چه تفاوتی در ویژگی های صورت این دو زیر گروه وجود داشت . اکثر پسرهای گروه (1)یا اتیسم شدید در مقایسه با گروه غیر اوتیسم کاهش ارتفاع خط میانی صورت(نقاط کناره های چشمها با نقاط تحتانی بینی) و افزایش عرض دهان و همچنین طول و ارتفاع چانه را نشان می دادند(فاصله گوشه های دهان و نقطه روی چانه). این نواحی صورت در درجه اول از قسمت های FNP(برجستگی های پیشانی/ بینی/ خط میانی) صورت جنینی ایجاد می شود. زیرگروه 2 پهنای زیاد صورت را در کنار کاهش ارتفاع فیلتروم نشان می دهد که هر دوی این مناطق از FNP جنینی ایجاد می شوند.

دکتر الدریدج در این زیر گروه ها تفاوت های معنی داری میان کودکان و ویژگی های صورت انها یافت که به شرح زیر است:

  • با اینکه هیچ تفاوتی در میان اندازه گیری ویژگی های زبانی برای نمونه در استفاده از تست های واینلند و نمرات زبان ADI-R و ماژول های ADOS در این پژوهش مشاهده نشده است ولی با اینحال در همه معیارهای زبانی ، زیرگروه دارای علائم خفیف تر نمرات بهتری از زیرگروه دارای علائم اوتیسم شدیدتر به دست آورد. و سن بیان اولین کلمات و عبارات نیز نشان دهنده روند رشدی زودهنگام زبان در زیرگروه دارای علائم خفیف تر اوتیسم بود.

تفاوتهای بالینی و رفتاری که ما بین زیرگروه اوتیسم شدید تر و زیرگروه اتیسم خفیف تر شناسایی شده است موید این فرضیه است که این دو زیر گروه از نظر بیولوژیکی و علت شناختی متمایز هستند. به نظر می رسد اوتیسم در زیرگروه 1 بسیار شدیدتر است ، فقط 8٪ این گروه در مقایسه با 60٪ در زیرگروه 2 با سندرم آسپرگر تشخیص داده شده اند .درصد نمرات ضریب هوشی کمتر از 70 در زیرگروه اوتیسم شدید بیشتر از سایر گروهها بود. نمرات ضریب هوشی کلامی نیز در زیرگروه شدید کمتر بود اما به اهمیت آماری نرسیده است. زیرگروه دارای اتیسم شدید همچنین چندین ویژگی پیش بینی کننده را نیز نشان می دهد ، از جمله خطر بیشتر برای تشنج و افزایش وقوع پس رفت کلامی در ابتدای کودکی.

بیشتر بخوانید:  فعالیت‌هایی برای کودکان دارای اتیسم(اوتیسم)

در پایان می توان از این پژوهش شگفت انگیز چنین نتیجه گرفت که اوتیسم در پسران با ویژگی های متمایز صورت همراه است که با افزایش پهنای دهان ، افزایش پهنای قسمت بالای صورت همراه با کاهش فاصله پل بینی و کاهش ارتفاع فیلتروم و فک بالا همراه است. این فنوتیپ صورت شبیه به آن چیزی است که ما از نظر بالینی به عنوان “صورت زیبا” معرفی می کنیم و ممکن است مطابق با انچه باشد که کانر در بیش از 70 سال پیش تفسیر نموده است.

آیا در فرایند تشخیص باید به ویژگی های کاملا بارز مانند رفتارهای تکراری و ضعف در گفتار و تعاملات اجتماعی پایین و….. توجه کنیم و یا به ویژگی هایی که برای تشخیص آنها نیازمند ابزارها و فناوری های خاص هستیم؟

همانطور که پیش از این گفته شد ویژگی های رایج صورت که توسط رودیر و همکارانش در پژوهشهای قبل تر توصیف شده شامل کاهش فاصله بین مردمک، بدون هیچ تفاوت در فاصله بین کانتی(گوشه های چشم) است. ولی در این مطالعه ، کمتر شدن فاصله بین کانتی یا هیپوتلوریسم(نزدیک شدن چشمها به هم) به صورت خفیف مشاهده و به دست امده است . هر چند این یافته به صورت مستقیم در این پژوهش مورد بررسی قرار نگرفته است ولی نتایج نشان دهنده کاهش کلی در فاصله بین کانتی است که به طور بالقوه به کاهش فاصله بین دو دهانه چشم تبدیل می شود.

کمی اندیشه کنیم…..

در سالهای اخیر مطرح گردیده است که برخی متخصصان عنوان می کنند در تشخیص اختلال اوتیسم به چنان مهارت باور ناپذیری دست یافته اند که با نگاه کردن به چهره کودکان هم می توانند اوتیسم را تشخیص دهند و متاسفانه بسیاری از والدین نیز به هوای این استدلال به این متخصصان مراجعه می کنند تا از این ویژگی مسیحایی استفاده کنند. اما جالب اینجاست که دکتر الدریدج که پژوهشگر در این زمینه است نیز چنین ادعایی ندارد و علت غایی پژوهش خود را نه تشخیص اوتیسم بلکه یافتن علت اختلال و مشخص نمودن دوره بروز این اختلال در دوره جنینی می داند و پس از انجام این پژوهش عنوان می کند که ما اکنون یک گام به آنچه باعث اوتیسم می شود نزدیک شده ایم، هرچند نیم نگاهی هم به تشخیص اختلال و مشخص کردن ویژگی های بالینی دارد ولی برای این تشخیص از مجهز ترین دستگاههای تصویر برداری و پیشرفته ترین نرم افزارها استفاده می کند و به چشمها اکتفا نمی کند.حال چگونه در ایران چنین ادعاهایی وجود دارد، جای سوال و شگفتی است!همانطور که تاکنون با مطالعه این مقاله متوجه گردیده اید این نشانه های موجود در صورت بسیار ظریف هستند و باید بر اساس 17نقطه  مشخص در صورت و فاصله میان این نقاط که اصلا با چشم قابل تشخیص نیستند مشخص گردند و نمی توان از این ویژگی های ظاهری بدون ابزار و تجهیزات تصویربرداری حرفه ای استنباط تشخیصی داشت و از طرفی همانطور که پژوهشگر این مقاله متذکر می شود جامعه آماری این مقاله بسیار بسیار محدود است و نمی توان حتی این نتایج را به همه جامعه اتیسم نسبت داد.تاکنون اختلالات زیادی مشخص گردیده اند که ویژگی هایی در صورت دارند که با بیان ژن و تجلی آن در فرایند رشد مغزی باعث بروز اختلال در عملکرد مغز و ویژگی های چهره می گردند، برای نمونه سندروم داون .روند تشخیص این اختلالات تا حدی پیش رفته شده اند که می توان آنها را با دقت بالایی در دوره جنینی نیز مورد تشخیص قرار داد و امید ها در این است که بتوان با توجه به اینکه بیشتر تغییرات جنینی در کودکان دارای اتیسم در بخش FNPصورت دیده می شود در اینده بتوان از این ویژگی ها استفاده کرد، البته با استفاده از دستگاههای تصویر برداری مدرن و پیشرفته.علاوه بر این مورد دکتر الدریدج عنوان می کند که این تغییرات در صورت در اواسط سه ماه نخست صورت می گیرد و این واقعیت می تواند سر نخی به ما بدهد که در دوران بارداری چه چیزی از نظر محیطی و یا ژنتیکی در رحم رخ می دهد که باعث اتیسم در کودک می گردد.

بهتر است همیشه کمی فکر کنیم و با فکری باز واقعیت ها را تحلیل کنیم . با یک جستجوی کوچک در گوگل می توان دریافت که نحوه صحیح تشخیص اختلال اتیسم در کشورهای پیشرفته چیست و چه تعداد مقاله و پژوهش علمی از آن حمایت می کند.واضح است که رشد صورت و مغز یک فرایند تعاملی با یکدیگر هستند ، هم از نظر آناتومیکی و هم از نظر ژنتیکی. ولی این تلاش در ابتدای راه است و هنوز خیلی زود است که بیان کنیم می توانیم با چشم غیر مسلح اتیسم را در چهره تشخیص دهیم!

ordibehesht autism center

4.5/5 - (11 امتیاز)
اشتراک گذاری محتوا
دکتر مهدی فولادگر

دکتر مهدی فولادگر

مدت زیادیست که با کودکان اتیسم آشنا هستم اما هنوز احساس می کنم باید انها را بهتر بشناسم. البته نه علائم و رفتار های آنها را، بلکه خوبی و پاکی شان را. اموری که امروزه همه با آنها غریبه ایم.

مطالب مرتبط

تنها راه غلبه بر اختلال اتیسم دانش و آگاهی از این اختلال است!

59 پاسخ

  1. سلام. کودک اتیسم حتما باید بال بال بزنه؟ کودک اسپرگر هم حتما باید بال بال بزنه؟

    این بال بال زدن به چه شکله؟

    اگه کودکی بعضی از علایم اتیسم و اسپرگر رو داشت اما بال بال نمیزد یعنی اتیسم و اسپرگر نداره؟

    ممکنه کودک اتیسم یا اسپرگر به جای بال بال زدن حرکت غیر طبیعی دیگه ای رو تکرار کنه مثل مشت کردن دست یا منقبظ کردن بدن؟

    برادر زادم رو دکتر روانپزشک اطفال مشکوک به اتیسم خفیف (اسپرگر) دونسته ولی تشخیصش هنوز قطعی نیست باید بیشتر ببینتش اما برادر زادم مشت کردن دست و منقبظ کردن بدن رو خیلی انجام میده ولی تا حالا ندیدیم بال بال بزنه. بعضی از علایم اسپرگر رو هم داره. بعضی علایمش رو نداره.

    1. سلام دوست من
      خیر حتما الزامی نیست که کودک دارای اتیسم حرکت با بال زدن رو انجام بده
      بال بال زدن بیشتر حرکت تکان دادن دستها با حالت خمشدگی از مچ دست هست
      انقباض و مشت کردن دست و حالتی از لرزش در بدن هم میتونه جزءعلائم باشه
      ولی یادتون باشه با یک علامت نمیشه تشخیص داد

  2. سلام. خسته نباشید دکتر.
    اتیسم حتما روی چهره تاثیر میذاره؟
    سندروم اسپرگر هم تاثیر میذاره روی چهره؟
    اتیسم و اسپرگر روی چهره دخترهام تاثیر میذارن؟ به همین شکل تاثیر میذارن که روی چهره پسرها تاثیر میذارن؟ این مطالب و عکس هایی که شما گذاشتید فقط مال تاثیرش رو پسرهاست؟
    اخه تو اینترنت عکس های پسرای اتیسم رو که دیدم شما درست نوشتید. پسرهاشون همین شکلی میشن.
    اما دختر دوستمو دکتر گفته سندروم اسپرگر داره که اتیسم خفیفه. اما قیافه اش این شکلی که شما گذاشتین نیست. ممکنه دکتر اشتباه گفته باشه و این طفل معصوم اصلا تو طیف اتیسم نباشه؟ روانپزشک کودکان تشخیص داده.

    1. سلام دوست من
      این ملاکهای چهره قطعی نیست و به هیچ وجه نشانه تخیصی نیست هم در دختر و هم در پسر .این مقاله فقط برای کمک به خانواده ها جهت جلو گیری از سوئ استفاده های احتمالی نوشته شده

      1. سلام جناب دکتر عزیز موردی که اشاره کردید در مورد اتیسم خواندم الان من فرزند سوم داره بدنیا می‌آورند خانمم ایشون تروئید داشتند الان سه ماه دارد و دکتر آزمایش داده و گفته بچه اتیسم دارد و امکان سقط است آیا درست است چه بکنم

        1. درود دوست من
          از جنین ازمایش گرفته اند؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟و گفته اند اتیسم داره!!!!!!!!

  3. سلام ، طفل مورد نظر من ۳ سال و نیمه هست ، نام تمام میوه ها و رنگها و حیوانات و اشیا را به انگلیسی میدونه دو تا شعر انگلیسی را کامل حفظه ، لغات فارسی را مثل مامان بابا تلفن سلام خداحافظ ببخشید بده سیب خیار هندوانه دایناسور اسم مادر ، پدربزرگ، اسم خودش را میگه ، تعادل بدنی بسیار خوبی داره به راحتی عقب عقب راه میره می پره، جفت پا ازیک طرف به طرف دیگه می پره ، اما هنوز شیر با شیشه میخوره ، ارتباط چشمی ضعیفی داره ، کنترل ادرار داره اما حاضر نیست سر لگن بشینه ، بازیهای فکری را به راحتی انجام میده ، با موبایل و پلی استیشن راحت بازی می کنه ، اسم کارتونهای انگلیسی را میدونه ، آیا مبتلا به اوتیسم هست؟

    1. لطف می کنید اطلاعات بیشتری بدید بخصوص در مورد روابط اجتماعی و تعاملات این کودک

  4. سلام وقت بخیر ،من دو فرزند دو قلو پسر ۴ سال و نیم دارم که جفتشون همش با گوش خودشون و یا دیگران ور میرن ازشون که میپرسم میگن نرمه خوشمون میاد در ضمن با انجام گرفتن گوش صدا هم در میادن بصورتی که دندانهاشون و رو هم میفشارن هی نوچ نوچ میکنن … هنوز هم به این سن کامل نمیتونن صحبت کنن ممنون میشم راهنمایم کنید با سپاس

  5. سلام آقا دکتر ،نه هیچ چیز جز همان ور رفتن به گوش و صدا در آوردن دیگه ای نیست ماشالله خیلی خوب حرف شنوی دارن،بماند که شیطنتشون خیلی زیاده ، خودشون با هم خیلی خوب بازی میکنن با بچه های اقوام هم خوب رابطه برقرار میکنن… فقط عیب شون همون مواردی هست که خدمتتون عرض کردم ممنونم ازتون علتش را بفرمایید🙏

    1. چنین رفتار هایی میتونه عادتی باشه ولی اگر موارد نگران کننده دیگه ای وجود نداره هیچ گاه یک نشانه نمیتونه جای نگرانی داشته باشه

      1. ممنونم آقا دکتر… نه مورد خاصی ندیدم فقط این مورد خیلی اذیتم میکنه این عادت تا کی میتونه ادامه داشته باشه؟ خیلی اینکار را در طول روز انجام میدن حالت کارشون خدمتتون گفتم این حالت گیتار چطور میزنن این را روی گوش خودشون یا دیگران اعمال میکنن ،یا میگیرن بازی بازی میکنن هی صدا با هرس که دندانهایشون را بهم میفشارن ، انگار با این حالت یه حسی را از خودشون خالی میکنن… 🙏

  6. سلام علیکم. خسته نباشید. پسرم ۵ سال و نیم داره. از همون اولی که به حرف افتاد تو بازی هاش یا وقتی تمرکز میکنه یه صدای کشیده آااااا تکرار میکنه. احساس میکنم لذت میبره یا آرومش میکنه. هیچکدوم از عادات دیگه رو نداره. این نشونه چیه. چطور از بین میره. با گوشی بازی کنه، نقاشی رنگ کنه، یا حتی گاهی ما یه چیزی رو داریم میپیچونیم اون این صدا رو میگه.البته ۱۰۰ اوقات نیست. همه چیزش عالی. ماشاءالله باهوش. حرف زدن راه رفتن و تمام کاراش عادیه. ارتباطاتش. کارای شخصیش. ممنون میشیم راهنمایی بفرمایید.

  7. سلام آقای دکتر وقتتون بخیر..
    پسر خواهر من سه سال و نیمه است. تا چند وقت پیش اصلا حرف نمی‌زد چندماهی هست دایره لغاتش بالاتر رفته. ولی جمله نمیگه… اصلا دستور پذیر نیست و احساس ترس هم نداره. یک سال هست که پیش گفتار درمان می‌ره
    گاهی اوقات حرکت کلیشه آیی تکان دادن دست رو داره

  8. آقای دکتر به نظر شما بچه های اتیسم درمان میشن؟؟؟ می تونن وارد اجتماع بشن و مثل افراد عادی زندگی کنن؟؟؟
    آیا کودکان اتیسم که مشکل گفتار هم دارند درمان میشن؟؟؟

    1. سلام و وقت شما هم بخیر
      در حال حاظر اتیسم رو یک اختلال مادام العمر می دانند هرچند برخی محققان عنوان می کنند که اتیسم درمان قطعی دارد.ولی این افرادد در صورت دریافت خدمات مناسب می توانند وادر اجتماع بشن تحصیل کنند و حتی ازدواج کنند.
      کودکانی که مشکل گفتاری دارند ممکن هست تا 40 درصد هیچگاه به کلام نرسند

    2. سلام آقای دکتر
      من ی دختر چهار و نیم ماهه دارم ، وقتی دستامو ب طرفش دراز میکنم ک بیا بغلم اصلا دستاشو ب طرف من دراز نمیکنه و هنوز درست گردن نمی گیره . من تا به حال هیچ بچه ای رو ندیدم ک تو این سن حرکت بیا بغلم رو تشخیص نده. ب نظرتان مشکلی هست؟

      1. درود بر شما مادر مهربان
        ایا به صدا واکنش داره؟ شیر خوردنش چطور هست؟ایا محرکات رو دنبال می کنه ؟ خوابش چطور هست؟

        1. همه ی اینایی ک گفتین کاملا نرماله. به صدا واکنش میده وقتی براش در جهت های مختلف بشکن یا دست میزنم سرش رو ب طرف دست من میچرخونه و نگاه میکنه. خوب شیر میخوره. از شب تا صبح تخت می خوابه و گاهی وقتا یکی دو بار تو شب بیدار میشه و شیر میخوره و دوباره میخابه . اما وقتی اسمشو صدا میکنم اصلا واکنش نداره و بمن نگاه نمیکنه و اینکه بعد از گذشت چهار و نیم ماه هنوز درست گردن نمیگیره

  9. سلام
    پسرم ٥ ساله و نيمه است دستش رو زياد به هم ميزنه ، گاهي اوقات بي دليل ميخنده ، تا يكسال پيش اصلا گفتار نداشت اما الان جمله ميگه ولي خيلي كوتاه . كتاب داستانهاشو كه بصورت شعر هستند خودش ميخونه .كلمه ها رو ميتونه بخونه. درك و دستور پذيري خوبي داره . ولي اين حركاته منو نگران ميكنه لطفا منو راهنمايي كنيد

    1. سلام مادر مهربان
      درک کلام فرزندتون چطوره؟ ارتباطاتش چطوره؟واکنش به نام و ارتباط چشمی چطور؟

      1. سلام
        آقاي دكتر درك كلامش خوبه
        ارتباطاتش با اعضاي خانواده خوبه ولي با بچه هاي همسن خودش ارتباط گيري ضعيفي داره
        واكنش به نامش عاليه و ارتباط چشمي تا حدودي ضعيف.
        جديدا به اشيايي كه اطرافش هستن توجه زيادي داره و صداي ممتدي ايجاد ميكنه مثل ديديييييييييي
        كاردرماني ميبرمش همكاريش با كاردرمان خوبه
        دارويي استفاده نميكنه
        ولي جديدا تمركزش كم شده دايمأ حواسش به اطرافش است
        لطفا براي بهبود وضعيت پسرم راهكاري ارايه بفرماييد

          1. بله آقاي دكتر ايشون رو اتيسم خفيف تشخيص دادن اما چيزي كه الان ذهن منو درگير كرده افزايش تعداد حركات تكراري فرزندم از جمله تكان دادن دستها و كاهش توجه و تمركز اوست
            آيا بايد براي رفع يا حداقل كاهش دفعات تكرار اين حركات زير نظر متخصص دارو درماني رو شروع كنم؟؟
            آيا جلسات رفتاردرماني ميتونه كمك كننده باشه؟؟
            آيا افزايش تعداد جلسات كاردرماني ميتونه در كاهش تكرار اين حركات موثر باشه؟؟؟
            نظر جنابعالي در اين خصوص چيه؟؟

          2. در خصوص رفتار تکراری از نظر بنده و سایر متخصصان اتیسم نباید بر روی این گونه رفتار ها تمرکز کنید به هیچ عنوان مستقیم بر روی انها زوم نکنید. نیازی به دارو درمانی و کار خاصی دیگه نیست . تنها بر روی ارتقا دیگر مهارتها متمرکز بشید .انوقت این رفتار ها هم کاهش پیدا می کنه ولی قطع نمیشه. این نظر متخصصان اتیسم در امریکا و اروپا هم هست .اگر روی این قضیه تمرکز کنید کودکتون رو اذیت می کنید و درگیر با اضطراب هم میشه.

        1. سلام اقا دکتر پسرم دوو نیم سالشه و دجار مشکل تکلم هستش و فقط چند کلمه اونم برا رفع نیازهای خودش به صورت کلمه ای میگه یا اشاره میکنه روابط اجتماعی ضعیفی داره و عصبانی و لجباز نزدیک به ۷ ماه هستش که پیش دکتر میبرم برا گفتارش که دارو رسپیریدون و امگا ۳ و پیرستام تجویز کردن عذا خوردنش که قبلا خیلی افتضاح بود یکم بهتر شده خوابیدنش خوب شده و یه مقدار روابطش بهتر شده وقتی من کنارش باشم که احساس نا امن بودن داره وقتی نباشم ارتباط چشمی قوی داره درک بالایی به اتفاقات اطرافش داره ولی هیچ وقت تو هیچ جلسه ای اشاره نکردن که اوتیسمی هستش و نوار مغزو اعصاب هم ازش برداشتن و گفتن پیش فعالی نداره حالا با این اوصاف نمیدونم مشکل بچم چیه اوتیسم داره نداره درجه چنده قدرت تکلم و رفتاراش بهبود پیدا میکنه یا نه .

          1. درود بر شما
            باید بیشتر بررسی بشه
            برای نمونه ویژگی های حسی و رشدیش باید بررسی بشه
            شیوه بازی کردن باید بررسی بشه
            تا بتونیم مشخص کنیم در گیر با چه مشکلی هست

  10. آقاي دكتر به سطوحي كه تصوير خودش رو ميتونه ببينه(مخصوصا سطوح شيشه اي )خيلي علاقه داره ارتباطه با ساير كودكان در حد پايين ولي با خواهر بزرگتر از خودش و همچنين با ساير اعضاي خانواده خوبه چطور ميتونم حركات دست و رفتار پسرم رو اصلاح كنم؟

  11. سلام من یک برادر 4 ساله دارم که قبل از سه سالگی تشخیص اتیسم داده شد و الان هم مدرسه مخصوص اتیسم میره،،،چیزی که ذهن من رو درگیر کرده این هست که دز یک سالگی از بغل من افتاد زمین،،،آیا ممکنه به سرش ضربه خورده باشه و منجر به اتیسم شده باشه،؟؟بخاطر سن کمش هیچ کجا ازش ام آر آی نگرفتن و گفتن خطرناکه،،،از نشونه هایی که داره عدم تکلم هست و اینکه خطر و درد رو اصلا متوجه نمیشه،لباسش رو نمیتونه خودش بپوشه و یا غذا رو خودش بخوره،با بچه ها بازی نمیکنه،صداهای بلند از خودش در میاره،بسیار بد غذا هست و فقط یکی دو تا چیز میخوره، اما وقتی صداش میزنیم نگاهمون میکنه و ما رو میشناسه،،،
    خواهش میکنم راهنمایی کنید که آیا ممکنه وقتی از بغلم افتاده باعث اتیسم شده باشه؟

    1. سلام خواهر مهربان
      در اتیولوژی اتیسم ضربه به سر نمیتونه خیلی جایگاهی داشته باشه.چراکه این اختلال در همگرایی علل مختلف به وجود میاد و هنوز علت واحدی برای اون مشخص نشده و همینطور جایگاه های متفاوت مغزی برای اون مزرح هست . پس خودتون رو مقصر ندونید و سعی کنید به عنوان یک خواهر بهش کمک کنید تا زندگی خوبی داشته باشه

      1. با سلام
        آیا فردی که تا ۶سالگی تکلم نداشته و نیازهاش رو تا حدودی با زبان بدن نشان میداده و تا ۶ سالگی عادت مکیدن انگشت را داشته و معمولا برداشتش از وقایع به سمت بدبینی و اضطراب است و همچنین به شدت از اجتماع فاصله داشته از همان کودکی و کلا در ارتباط چشمی و ارتباط گرفتن با افراد مشکل داشته (مثلا اگر از صبح تا شب با شخصی در بک مکان باشد هیچ صحبتی نمیکند مگر اون آدم خواهرش باشه که اندکی احساس اطمینان دارد نسبت بهش و ) و هیچ گونه ابراز علاقه ای براش راحت نیست خصوصا نسبت به افراد تا اشیا و با وجودیکه سعی میکنه مطالعه داشته باشه برای بهبود زبان و کارکرد ذهنیش اما باز هم از طیف بسیار کمی از زبان استفاده میکند در حد مکالمات بسیار ساده و سطحی و دچار تعریق بسیار شدید در حین صحبت کردن خصوصا زمان بیان احساساتش زیر مجموعه اتیسم می باشد؟

        1. دوست خوبم سلام
          برخی مواردی که فرمودید میتونه نشانه اتیسم باشه و البته نشانه اضطراب هم.

  12. نه آقای دکتر تلویزیون زیاد نگاه نمی کنیم ولی بخاطر اینکه ب سر و صدا عادت کنه بیشتر وقتا تلویزیونو روشن میذارم تا صداشو بشنود. یعنی تلویزیون نگاه کردن می تونه باعث حواس پرتیش باشه . وقتی دستمو ب طرفش دراز میکنم فقط ب دستام نگاه میکنه اصلا واکنشی نمیده

    1. بله قطعا وجود محرک مزاحم میتوهنه خیلی توی توجه هتاثیر گذار باشه تلوزیون و رادیو را کامل قطع کنید و این کتاب رو باهاش کار کنید https://neveshtebook.com/?product=%d8%b4%d8%b1%d9%88%d8%b9-%d8%a8%d9%87%d9%86%da%af%d8%a7%d9%85-%d8%a8%d8%b1%d8%a7%db%8c-%da%a9%d9%88%d8%af%da%a9-%d8%af%d8%a7%d8%b1%d8%a7%db%8c-%d8%a7%d8%aa%db%8c%d8%b3%d9%85

  13. سلام و خسته نباشید
    پسرم 5 سال و نیم است به تصاویر متحرک توجه زیادی داره بطوریکه باعث اختلال در تمرکز وی میگردد طبق ارزیابی صورت گرفته توسط متخصص در طیف می‌باشد.
    ۱) چه اقداماتی رو جهت افزایش تمرکز ایشان میتوانم انجام بدهم؟
    البته به مدت 2/5 سال هفته ای دو جلسه کاردرمانی میرود ولی با تمریناتی که در کلاس بروی او انجام گرفته تمرکز و توجه کافی را ندارد.
    ۲) چه اقداماتی رو جهت کاهش حساسیت نسبت به تصاویر متحرک میتونم انجام بدهم ؟
    با این توضیح که فرزندم در خیابان محو تماشای تابلوهای تبلیغاتی میشه و به آنچه در اطرافش میگذرد توجهی ندارد
    لطفاً راهنمایی بفرمایید

    1. درود بر شما
      از نظر من کودکتون داره ویژگی های اختلال رو به صورت حسی نشون میده و باید برای این منظور از کار درمان برنامه بگیرید و البته با توجه به ارزیابی هایی که انجام میشه باید برنامه بگیرید . به این صورت نیست که صرفا بتونید برای اختلال در تمرکز برنامه ای رو دریافت کنید چون پیش از این باید بر روی دقت و توجه کار کرده باشید

  14. سلام و درود فراوان
    کاردرمان ایشان هم همین نظر رو دارن که مربوط به مشکلات حسی است ولی با توجه به تمرینات ایشان تاکنون تغییری در رفتارهای پسرم مشاهده نکرده ام
    ممنون میشم در مورد برنامه هایی که برای فرزندم مفید است بنده را راهنمایی بفرمایید.

    1. ساکن کجا هستید ؟
      ایا توجه شنیداری و دیداری رو مشکلی نداره و البته دقت دیداری و شنیداری رو ؟

    2. سلام آقای دکتر خسته نباشید چرا نوزادای ک اوتیسم دارن وقتی بدنیا میان قشنگن چهره معمولی دارن وقتی بزرگ میشن قیافشون یه جوری میشه من پسرم ۲۲ماهشه دکتر اعصاب کودکان تشخیص اوتیسم داده نگرانم چهره پسرم تغییر کنه این موضوع رو روانم تاثیرگذاشته

      1. دوست خوبم درود
        نگران چهره نباشید. تغییرات چهره به ندرت در اختلال اتیسم رخ میده و این میتونه متاثر از اختلالات همراه با اتیسم باشه و یا عوارض بدنی برخی مشکلات نورولوژیک. این بچه ها همیشه برای والدینشون دوست داشتنی هستند.

  15. سلام
    ساکن شهریار هستم
    از لحاظ توجه و دقت شنیداری و دیداری زمانیکه کاردرمان با وی تمرین میکنه عملکرد خوبی رو داره. و تمام دستورات وی را (البته برای مدت کوتاهی) اجرا میکنه.
    ولی به محض اینکه از فضای تمرین خارج میشه مجددا توجه لازم و کافی رو نداره

    1. برای این مشکل باید به کار درمانگر اشنا به شیوه های اصلاح رفتار مراجعه کنید تا با ارزیابی های اولیه با کودکتون کارکنند.متاسفانه بنده بدون شناخت و ارزیابی نمی تونم بهتون طرح و برنامه بدهم

  16. سلام
    خانم اسدی و پرسنل محترم اردیبهشت بابت تمام زحمتاتتون برای امیر عباس ممنونم.من مادربزرگش هستم .خدا خیرتون بده که با این بچه ها اینقدر خوب کار می کنید.نوه ام خیلی بهتر شده.

  17. سلام.من یک پسر۶ماهه دارم.ارتباط چشمی خوبه.اسمشو صدا میکنیم برمیگرده.به صداها واکنش میده.همه چیزو دوست داره لمس کنه مبل پتو تابلو روی دیوار.وهمه چیزو تو دهنش میکنه.لخند میزنه و دهنشو باز میکنه حالت خنده منتها قهقهه نمیزنه.به ندرت قهقهه میزنه.مشکلی هست؟

  18. سلام اقای فولادگر.
    همسر من 34 ساله هست. تحصیلات تکمیلی رو در دانشگاه تهران گذرونده و الان هم شغل مناسبی داره. مشکل تکلم یا حرکتی خاصی نداره. اما از وقتی زندگیمون رو شروع کردیم متوجه حرکات خاص چشم و دستش شدم. و اینکه گاهی اوقات در تعاملات روزمره احساسات و جملات کنایه امیز دیگران رو نمیتونه تفسیر کنه. جمله هایی که از روی حسادت یا سیاست گفته میشن رو به معنای ظاهری جمله برداشت میکنه. البته وقتی مساله رو براش تفسیر میکنم و توضیح میدم، کاملا متوجه میشه و حتی در برخوردهای بعدی واکنشی کاملا مناسب نشون میده، اما در لحظه توانایی تفسیر حرکات بدن و صورت دیگران رو نداره (نمیدونم شاید هم من خیلی در این زمینه دقت و وسواس دارم).
    این ویژگی ها در سایر اعضای خانوادش (مادر و خواهرش) هم مشهود هست. نمیدونم ایا با اختلال اوتیسم روبرو هستم یا صرفا سبک خاصی از رفتار و تربیت خانوادگی هست؟
    اگر همسر من اوتیسم باشد، این امکان هست فرزندمون هم اوتیسم شود؟

    یه مورد آخر: همه همسر من رو به داشتن دل پاک و صداقت زیاد میشناسند اما بنظر من این ویژگی هاش از عدم تواناییش در درک محرک های رفتاری و احساسات دیگران هست!

    1. درود دوست من
      وقت بخیر
      در این خصوص باید یک نوبت مشاوره بگیرید و ویژگی های همسرتون و هر اطلاعات دیگری دارید رو باید در اختیارمون قرار بدهید
      اما در پاسخ به شما باید عنوان کنم برخی از ویژگی های همسر شما میتونه از خصیصه های شخصیتی یک نفر و یا متاثر از پرورش خانوادگی باشه و البته میتونه از نشانه های اتیسم عملکرد بالا هم باشه ولی این مورد باید از طریق تست مشخص بشه
      اگر همر شما درگیر با اتیسم باشه به احتمال بیشتر از 30 درصد ممکنه فرزند شما هم درگیر با اتیسم باشه.
      در خصوص همسرتون باید بیشتر از ایشون بدانیم

  19. سلام کودک من 2 ساله است حرف نمیزنه ولی ارتباط چشمی خوب برقرار می کنه بعضی اوقات به اسمش واکنش نشان میده وبعضی اوقات نه هرچه صدا کنیم برنمیگرده با اسباب بازی ها خوب بازی می کنه و زود یاد می گیره بازی با اونها رو
    مدت کوتاعی هست که زیاد می خنده وسیله ای یا توپی رو میزاره یه جا می افته و می خنده در کل با چیزهای کوچک زیاد می خنده می خواستم ببینم ممکنه مشکلی باشه؟ ممنون

    1. درود دوست من
      شما به موارد کمی اشا ه کرده اید
      لطفا در مورد نحوه صحبت کردن و یا تعداد کلمات و نحوه بازی کردن با اسباب بازی ها بفرمایید

      1. سلام صحبت نمی کنه در حد دد گاگا و درآوردن صداهایی پیش خودش
        بازی کردنش خوبه اون جور که در توضیخات می نویسند نیست که فقط با یک وسیله بازی تکراری کنه
        متنوع بازی می کنه اشکال هندسی رو درست میزاره سرجاشون پازل های ساده در حد دایره و مربع رو درست میزاره البته تمرین هم باهاش کردیم دوچرخه بازی و… ولی حرف زدن اصلا

        1. درود مادر گرامی
          از نظر من بایستی فرزندتون رو یک متخصص کار درمانی بررسی کنه تا هر نگرانی وجود داره بر طرف بشه.
          ساکن کجا هستید؟

          1. سلام جناب دکتر فولادگر
            من همه کامنتا را خوندم
            ‌از اینکه خیلی دلسوزانه و صبورانه پاسخ والدین را دادین ، نشان از انسانیت شماست –

            بنده نیز یکی از والدین نگرانی هستم
            که در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۴۰۲ متوجه علائم غیر عادی فرزند ۳ ساله ام شدم
            البته از قبل این علائم را داشتند ولی با توجه به عدم آگاهی خیلی دیر فهمیدم
            و پس از مراجعه به دکتر مغز و اعصاب کودکان، تشخیص ایشون (طیف اتیسم خفیف – یا دچار دیجیتال بی بی شدند
            علائم :
            ۱- فشردن دندان ها بصورت هیجانی
            ۲- بال بال زدن هیجانی
            ۳- خندیدن های بی مورد
            ۴-ردیف کردن اسباب بازی هاش بصورت قطاری
            ۵- نزدیکتر شدن به صفحه تلویزیون و دنبال کردن خطوط زیر نویس در حال رد شدن
            ۶- نگاه کردن زیاد به تایمرهای دیجیتال روی صفحه تلویزیون
            ۷- خوردن غذاهای تکراری ،

            از سن یک سالگی متاسفانه جلوی تلویزیون بودن
            و از دو سالگی با گوشی همراه فیلم کارتون میدید
            و بشدت به این دو علاقمند بود طوری که اگه خاموش میکردم ، خیلی بیقراری و گریه میکرد

            دکتر سه نمونه دارو تجویز کردن
            ۱- شربت امگا ۳ روزانه ۵ سی سی
            ۲-شربت فلوکسیتین شبی ۰/۵ سی سی
            ۳-قرص ریسپریدون ۱ میلی گرم هفته اول شبی ۱/۸ و هفته دوم شبی ۱/۴
            که هنوزم بهش ندادیم استفاده کنه چون از عوارض دارو ترسیدم که ممکنه عکس عمل کنه – و ترجیح دادم به چندین دکتر دیگه مراجعه و مشورت بگیرم
            نظر شما را در مورد داروها را ممنون میشم بگید
            و

            سوال بنده اینه
            آیا اگر دیجیتال بی بی باشه
            این علائم قابل ترمیم هست؟

            ‌چند روز هست که از تلویزیون و گوشی کاملا دورش کردیم ، و الان چندان اشتیاقی نسبت به قبل به این دو دستگاه مخرب نشون نداده-

            من خوزستان زندگی میکنم
            و برای مراجعه به مرکز شما شرایط برای ما چندان آسان نیست

            خوزستان شعبه دیگری دارید که زیر نظر شما باشه ؟
            یا برای به نتیجه مطلوب رسیدن
            چه مدت زمانی نیاز هست که اگه مجبور شدم برای مدتی بیایم اصفهان
            برای معالجه پسرم

            مجددا از حسن نیت شما
            بی نهایت سپاسگزارم
            و از خداوند بزرگ برایتان آرزوی همیشه سبز بودن در کنار خانواده و مردم سرزمینم هستم .

          2. درود بر شما هم میهن عزیزم
            دوست خوبم داروهای تجویز شده در رده داروهای مورد نظر برای اتیسم هست و بایستی متخصص کودکتان بر روی انها نظارت داشته باشد
            اما نکته دیگر اینکه اصطلاح بیبی دیجیتال یک اصطلاح فعلا غیر علمی نا مرتبط و ساختگی است
            الزاما برای فرزندتون خدمات مستمر مهیا کنید و به مراکز اتیسم خوزستان مراجعه کنید
            فرزند شما نیازمند حد اقل 5 سال خدمات مستمر هست

  20. درود دوست من
    با توجه به مواردی که شما فرمودید و شدت علائمی که مشاهده نمودید به نظر می رسه این کودک مشکوک به اختلال اتیسم باشه و حتما باید مورد ارزیابی قرار بگیره

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

آیا نیاز به مشاوره تخصصی در حوزه اتیسم دارید؟