انواع رویکردABA(ای بی ای)برای کودکان دارای اتیسم(اوتیسم)

چکیده:
ABA(ای بی ای)شناخته شده ترین راه حل برای اختلال اتیسم(اوتیسم)است رویکردی که دائماً در حال به روز رسانی است و همیشه والدین به دنبال مراکز و موسساتی اند که از این رویکرد در سیستم اموزشی و درمانی خود استفاده می کنند.اما متاسفانه از این رویکرد در کشور ما به صورت استاندارد استفاده نمی گردد و آن چیزی که اکنون در حال اجرا است فرمت قدیمی این اختلال در دهه های 70 و80 میلادی است.البته مرکز اردیبهشت قدمهایی برای بهره گیری از فرمت های مدرن و پیشرفته ABA برداشته است که برای خانواده ها تفاوت چشمگیری داشته است.

 رویکرد درمانی ای بی ای(ABA) چیست؟

رویکرد درمانی ای بی ای(ABA)شناخته شده ترین مداخله درمانی برای اتیسم(اوتیسم)در سرار دنیا است.رویکرد مداخلاتی ABA (ای بی ای)از زمان به وجود آمدن تاکنون دستخوش تغییرات فراوانی گردیده است و چیزی که اکنون در حال رخ دادن است را میتوان دست رنج بیشمار روانشناس و درمانگرانی دانست که با این رویکرد کار می نموده اند و یا هنوز هم در حال تغییرات جدیدی در آن هستند.بهترین عبارت را سالی راجرز در مورد aba استفاده می کند به این شرح که ((ABA دانش یادگیری را برای درک و تغییر رفتارهای خاص به کار می گیرد  و بسیاری از رویکرد های مداخلاتی را برای کودکان پی ریزی می کند.ABA یک رویکرد درمانی جداگانه نیست و این اشتباهی هست که در همه جا این دانش و علم را یک روش درمانی می دانند)).اما به طور قطع برترین و مورد استقبال ترین رویکرد مداخلاتی اتیسم همین رویکرد  ABAاست که در حال حاضر در سراسر دنیا از جمله ایران مورد استفاده قرار می گیرد.متاسفانه در کشور ما هم در کاربرد و هم در نظریه پردازی در مورد این رویکرد اقدامات کمی صورت گرفته است به گونه ای که امروز تنها چند مرکز شاید به صورت استاندارد در پی کار با این رویکرد اند.البته میتوان تاحدودی به مراکزی که از این رویکرد به صورت استاندارد استفاده نمی کنند حق داد زیرا این رویکرد هم در ایران و هم در سراسر دنیا گران ترین و پرهزینه ترین رویکرد درمانی اتیسم است و از طرفی نیازمند تجربه و تخصص فراوان است که در هیچ اموزشگاهی قابل آموزش نیست و همین امر باعث استقبال کمتر مراکز از فرمت استاندارد رویکرد ABA گردیده است.ناگفته نماند که برخی از مراکز نیز همچنان از رویکرد کلاسیک(سنتی و قدیمی) و غیر منعطف ABA استفاده می کنند که جای سوال و تامل دارد .با این حال در ادامه تعدادی از شیوه ها و تکنیک های بر گرفته از رویکرد ABA  ارائه می گردد تا همکاران و خانواده های گرامی کودکان اتیستیک با شناخت بیشتری از این رویکرد استفاده نمایند و مرجع تئوریک آن را بشناسند. در اینجا می توان اشاره نمود که آموزش استاندارد ABA میتواند شامل موارد زیر باشدکه در دل رویکرد مورد استفاده قرار می گیرد و لزوماً به صورت شیوه ای جداگانه مورد استفاده نیست.برای دانستن همه چیز درباره اوتیسم مطالعه مقاله اوتیسم چیست؟انواع،علت ها و درمانها را پیشنهاد می کنیم.

DTT  (اموزش اهداف خرد و تحلیلی)

این رویکرد توسط پروفسور ایوار لوواس و رابرت کاگل در ابتدای دهه 70 میلادی در دانشگاه کالیفرنیا(UCLA) بسط و گسترش یافت.در DTT (اموزش اهداف خرد و تحلیلی) یک مهارت پیچیده تر را به وسیله شکستن آن به اجزاء ساده تر و وظایف و گام های تفکیک شده تر آموزش می دهیم.به وسیله شکستن وظایف به اهداف کوتاه تر و آسان تر ،موفقیت در یادگیری را می توان در کودکان مبتلا به اتیسم به میزان بالایی افزایش داد. DTT از آغاز و پایان هایی روشن و واضح و دستورالعملهایی ویژه و سریع برای اموزش هر هدف استفاده می کند .یکی از راز های موفقیت در این تکنیک تکرار خرده اهداف است.خرده اهدافی که در اینجا تمرین یا(drill)نامیده میشوند و تکرار این تمرین توسط کودک است که درمرحله اول یادگیری را برای او مهیا می کند.

نحوه کار روش DTT

این اهداف کوتاه اجازه می دهد که در طی یک زمان مشخص چند هدف کوتاه مدت را بتوان با کودک کار نمود وعلاوه براین به دلیل کاربرد آموزش انفرادی، این امکان را ایجاد می کند که بتوانیم برای هر کودک به صورت انفرادی برنامه ریزی نماییم. این رویکرد شناخته شده ترین و پر کاربرد ترین نوع از ABAاست که درمرکز اردیبهشت نیز مورد استفاده قرار می گیرد. برای مثال می توان مهارت مسواک زدن را به اجزا با اهدافی  خرد تر تقسیم نمود. البته این تقسیم بندی میتواند به شرایط و سطح اختلال کودک اتیستیک نیز بستگی داشته باشد.به همین منظور آموزش انفرادی در این رویکرد مورد تاکید است تا بتوان بر اساس سطح عملکرد و اختلال کودک متبلا به اتیسم برنامه ای جامع برای او ارائه نمود.مهارت مسواک زدن را میتوان به اجزاء خردی مانند گذاشتن خمیر دندان روی مسواک ،نحوه صحیح مسواک زدن و شستن مسواک تقسیم نمود. ولی در همین خرده مهارت ها نیز میتوان اهداف دیگری را نیز بر اساس توان کودک گنجاند یا حذف کرد مانند باز کردن یا بستن شیر آب ،پر کردن لیوان و…….. البته لازم به ذکر است یادگیری و انجام تمامی این خرده اهداف ممکن است یک یا چند هفته به طول بیانجامد برای مثال ممکن است یک مربی در این فرایند نحوه درست مسواک زدن را تا بیش از یک هفته با کودک کار کند.وحتی پیش از تمام این خرده فعالیت ها کودک پیش نیاز دیگری داشته باشد که باید به آن توجه نمود برای مثال بر طرف نمودن مشکلات هماهنگی حرکتی، هماهنگی چشم و دست ،بیش حسی،گاز گرفتن مسواک،قورت دادن خمیردندان،……به همین منظور در ABA به یک نفر متخصص تحلیل رفتار که شناخت کافی از شرایط تک تک کودکان داشته باشد نیاز است.برای اگاهی بیشتر در زمینه اختلال طیف اتیسم مطالعه مقاله درمان اختلال طیف اتیسم و تاریخچه انرا پیشنهاد می کنیم.

بیشتر بخوانید:  درمانهای نوین اتیسم(اوتیسم)

رفتار کلامی(VB)

رویکرد رفتار کلامی  VB اموزش انفرادی و ساختمند را برای کودکان به کار می برد.این رویکرد بر روی آموزش زبانی با کودکان به وسیله ایجاد و گسترش ارتباط بین یک کلمه و معنی آن کار می کند.بر طبق مطالعات اسکینر رفتار کلامی به چهار الگوی کلامی تقسیم می گردد:

  • پژواک: زمانی به کار برده می شود که یک گوینده چیزی می گوید و شنونده  به طور دقیق چیزی که شنیده را تکرار می کند برای مثال درمانگر می گوید((توپ متین )) و کودک نیز تکرار می کند ((توپ متین)).
  • درخواستها:  می تواند تصوری باشد به عنوان خواسته یا دستور, در زمانی که شخصی خواسته یا فرمانی صادر می کند.یک در خواست به طور معمول پیامدی برای گوینده در بر خواهد داشت. برای مثال یک کودک وقتی تشنه است یک نوشیدنی درخواست می کند و به پیامد این درخواست یک نوشیدنی دریافت می کند.
  • نامیدن ها: می تواند اشاره ای باشد از برچسب زدن به یک شی یا یک موضوع.وقتی یک کودک یک سگ را می بیند و سپس به طور شفاهی کلمه سگ را به کار می برد او یک رفتار “نامیدن” را بروز می دهد.
  • درون کلامی، تشبیهی است برای یک گفتگو.یک سوال نخست پرسیده می شود و سپس یک پاسخ تولید میگردد.برای مثال درمانگر می پرسد “حالت چطوره؟”و کودک پاسخ میدهد “خوبم”. درون کلامی میتواند شامل پر کردن جاهای خالی نیز باشد برای مثال درمانگر میگوید”یک توپ دارم ——“و کودک پاسخ می دهد “قلقلیه”

NET آموزش محیط طبیعی


NET متمرکز است بر تمرین و اموزش مهارتها در موقعیتهایی که در دنیای اطراف به صورت طبیعی اتفاق می افتد.در این  موقعیتها درمانگر از رویدادهای طبیعی برای کمک به یادگیری کودک استفاده می کند.درمانگر ممکن است موقعیت رنگ کردن یک صفحه را مهیا کند اما مداد رنگی را در اختیار او قرار نمی دهد تا خود کودک اتیستیک آنها را درخواست کند.یا آنکه یک لیوان خالی در اختیار کودک قرار می دهد وسپس منتظر می ماند تا کودک نوشیدنی طلب کند یا صفحه میله رنگی را بدون میله ها در اختیار او قرار می دهد و منتظر می ماند تا او درخواست میله رنگی کند. اینها نمونه هایی از اموزش در محیط ها یا موقعیتهای طبیعی است.البته واضح است که این مورد را بیشتر میتوان با کودک اتیستیک سطح بالا کار نمود ولی کودک اتیستیکی که مدتی از اموزش صحیح بهره مند بوده باشد نیز میتواند وارد این روند درمان و آموزش شود.
برای اگاهی بیشتر در زمینه اختلال طیف اتیسم مطالعه مقاله اختلالات و بیماری های همراه با اتیسم و راهکارهای درمان انهارا پیشنهاد می کنیم.

بیشتر بخوانید:  میزان بالای مسائل ومشکلات گوارشی درکودکان دارای اختلال طیف اتیسم(اوتیسم)

 PRTآموزش پاسخ محور

PRT محیط طبیعی را برای اموزش دادن موقعیتها و پیامد ها مورد استفاده قرار می دهد.PRT بر افزایش انگیزش به وسیله اضافه کردن ایتمهایی که دراختیار کودک قرار میگیرد تا از انها انتخاب کند متمرکز است و تقویت کننده هایی برای درگیر ساختن کودک مهیا می کند.

آموزش خود مدیریتی

آموزش خود مدیریتی برای کمک به افراد مبتلا به اتیسم برای افزایش استقلال خود و تعمیم مهارت ها بدون اینکه نیازی به همراهی اموزگار یا والدینشان داشته باشند ، مورد استفاده قرار می گیرد.این تکنیک نتیجتاً در یک فرد توانایی کنترل و مشاهده نمودن رفتارش را ایجاد می کند.افراد یاد می گیرند که چگونه رفتار خودشان را مورد ارزیابی ، پیگیری و مشاهده قرار دهند و به خودشان نوعی تقویت کننده ارائه دهند.

الگوهای ویدیویی

در الگوهای ویدیویی رفتارهای هدف مورد نظر برای کودک تکرار و ارائه می گردد البته به صورتی که خیلی تفاوتی میان الگوی ارائه شده و رفتار هدف مشاهده نشود.الگوی ویدیویی میتواند افراد را برای کار کردن بر روی مهارتهای اجتماعی ،خود یادگیری،وظایف بهداشتی،فهم عواطف و…. کمک کند.برای مثال میتوانید برای  مهارتهای اجتماعی فیلم های با مدت زمانهای 20 تا 60 ثانیه ای تهیه کنید اما به این مهم توجه داشته باشید که به دنبال کدام اهداف هستید و در ویدیوی مورد نظر خود چند هدف را مشخصاً بر اورده می سازید. پس حتما پیش از تهیه ویدیو اهدافی که میخواهد در آن بگنجانید را مشخص کنید.و نکته مهمتر اینکه در ابتدا این تصاویر را در مکانهایی که برای کودک اتیستیک اشنایی دارد تهیه کنید و شخصیت اصلی آنها را نیز یک کودک قرار دهید. این مکان میتواند سالن کار درمانی مرکز و یا آشپزخانه محل زندگی کودک باشد و از دیگر کودکان اتیستیک مرکز و یا خواهر و یا برادر وی در آن استفاده شده باشد تا برای کودک اتیستیک پذیزش فعل صورت گرفته در ویدیو راحت تر صورت پذیرد( بر اساس تئوری نورون های ایینه ای کودکان اتیستیک با مشاهده رفتار نزدیکان و بستگان خود بهتر یادمی گیرند).برای دریافت اگاهی بیشتر در زمینه اختلال اتیسم مطالعه مقاله روش درمانی و مداخلاتی جاسپربرای بهبود توجه مشترک و گفتار کودک دارای اتیسم را به شما پیشنهاد می کنیم.

الگوهای زبان طبیعی(NLP)

این شیوه بر پایه این درک است که یادگیری کودک مبتلا به اتیسم میتواند بر پایه دستکاری های عمدی محیط طبیعی کودک جهت افزایش امکان استفاده از زبان ،صورت پذیرد. در این رویکرد عملاً از تقویت کننده های طبیعی استفاده می گردد که مستقیماً به خود رفتار مرتبط است و مهارت تعمیم دادن را افزایش می دهد. مهارتی که در اخرین سطح از یادگیری ABA قرار دارد و شاید از دشوار ترین بخش های اموزش به یک کودک مبتلا به اتیسم باشد و پلی است برای کودک که از محیط بسته درمانی وارد محیط طبیعی زندگی گردد و یادگرفته های خود را در این مکان ها مورد استفاده قرار دهد.برای مثال کودکی که پس از هر جلسه آموزشی و پیش از ترک محیط کلمه “خدا نگهدار” را استفاده می کند بیشتر از مکانیزم تعمیم استفاده نموده تا کودکی که بدون قرار گرفتن در محیط طبیعی فقط کلمه خدانگهدار را تکرار کرده باشد.ویا کودکی که برای خرید یک خوراکی به همراه مربی خود به خرید می رود و مهارتهایی مانند شناخت پول ، مقادیر، ارتباطات و …… را به بوته ازمایش میگذارد، قطعاً عملکرد بهتری در تعمیم دارد تا اینکه در محیط های ساختگی مورد آموزش و آزمایش قرار گیرد.
نکته:در   ABAتمرکز بر این است که در پیشایند و پیامد یک رفتار چه چیزی وجود دارد و اینکه چگونه می توان با انها احتمال بروز یک رفتار را افزایش یا کاهش داد و کلید آن در اختیار تقویت کنندها قرار دارد. ما با تقویت کننده مثبت احتمال بروز رفتاری مطلوب را بر اساس اهدافی مشخص افزایش می دهیم. در رویکرد ABA از تقویت کننده ها به نحوی استفاده میکنیم که بتوان ان را اندازه گیری نمود تا به تغییر رفتار معنا داری که به دنبالش هستیم دست پیدا کنیم.
 برای آگاهی بیشتر در زمینه اضطراب و اختلال اتیسم مطالعه مقاله اتیسم ،اضطراب ،هراس و راهکارهای درمان آن پیشنهاد می گردد.
نکته :رویکرد استاندارد مورد استفاده درABA شامل تمامی موارد فوق است و میبایستی از آنها به نحو صحیح در دل برنامه درمانی استفاده نمود.هیچگاه نمی توان از این رویکرد بدون تکنیک هایش استفاده نمود و یا از آن نتیجه درست گرفت برای مثال نمی توان در این رویکرد تقویت کننده را حذف کرد یا نادیده گرفت.در این برنامه می بایستی در خرد کردن اهداف، به پیش نیاز ها توجه داشت و این امر خود موید طراحی زنجیره ای خرده اهداف است.بهتر است اهداف خرد شده در برنامه ای جهت سهولت در ثبت و ارزیابی پیشرفت مکتوب گردند.
نکته: وجود یک رفتار تحلیلگر در کنار کاربرد این رویکرد در مراکز الزامی است و بدون رفتار تحلیلگر با تجربه نمی توان برداشت درستی از این شیوه داشت و به درستی این تکنیک را در مراکز پیاده نمود.این رفتار تحلیلگر است که میتواند با سنجش وضعیت پایه کودک مبتلا به اتیسم برای وی برنامه خوب و منسجم طراحی کند و با شناخت کامل از رشد کودک وی را در منطقه مناسب رشد شناختی،حرکتی و اجتماعی قرار دهد.
نکته : تلاش کنید  تا حد امکان والدین را نیز درگیر درمان و اموزش کنید.یکی از ایرادات اساسی و مهم به رویکرد DTT انفعال والدین در فرایند درمان و اموزش کودک است و در نگرش های نوین به این روش درمانی سعی شده که این ایراد نیز مورد توجه قرار گیرد. پس والدین را تبدیل به یک قسمت اصلی از فرایند درمان و آموزش خود کنید.
نکته: در برخی از مراکز بدون توجه به سطح عملکرد کودک برنامه DTT یکسان و یک شکلی به کودکان ارائه می کنند و این امر می تواند در بهبودی و پیشرفت کودک در اینده تاثیر منفی داشته باشد.پس بهتر است با شناخت کامل از وضعیت پایه کودک مبتلا به اتیسم و سطح عملکرد وی برنامه جامعی ارائه نمود.
نکته: از رویکرد DTT بتنهایی استفاده نکنید. یکی از مشکلات اصلی کودکان اتیستیک خود انگیختگی است که با استفاده صرف از DTT این نیاز به قدر کفایت براورده نمی شود.به همین منظور متخصصان جهت رفع این نیاز اقدام به ایجاد و ابداع رویکرد های دیگر نمودند تا بتوانند بخشی از این مهم را براورده سازند.لازم به ذکر است میتوان در کنار این رویکرد ها از شیوه های آموزشی دیگر مانند تیچ و پکس و ….. برای برطرف کردن نیاز های آموزشی و درمانی کودکان اتیستیک به راحتی استفاده نمود.

4.5/5 - (4 امتیاز)
اشتراک گذاری محتوا
مهدی فولادگر

مهدی فولادگر

مدت زیادیست که با کودکان اتیسم آشنا هستم اما هنوز احساس می کنم باید انها را بهتر بشناسم. البته نه علائم و رفتار های آنها را، بلکه خوبی و پاکی شان را. اموری که امروزه همه با آنها غریبه ایم.

مطالب مرتبط

تنها راه غلبه بر اختلال اتیسم دانش و آگاهی از این اختلال است!

10 پاسخ

  1. بسیار عالی آقای فولادگر ؛ آفرین برشما بابت اطلاعات کامل و جامعی که در اختیار دیگران قرار میدهید.
    «موفق و پاینده باشید»

    1. ممنونم دوست خوب من.پیامهای شما به ما کمک می کنه در این مسیر که واقعا به تنهایی داریم طی می کنیم انگیزه بیشتری پیدا کنیم.سپاس

  2. سلام و عرض احترام. بنده برای تز دکتری موضوع کودکان مبتلا به اوتیسم رو مدنظر قرار داده و قصد دارم در رابطه با ارائه الگوی طراحی برای وسایل آموزشی این کودکان کار کنم. آیا امکان تعامل با متخصصین و والدین این کودکان به راحتی فراهم خواهد شد؟

    1. سلام و عرض ادب
      این موضوع مثل اینکه در یکی از دانشگاههای نهران کار شده ولی در دوران کرونا شما دشواری هایی در کار خود خواهید داشت چراکه کودکان با تعداد خیلی کمتری به مجموعه ها مراجعه می کنند و قطعا ارتباطات هم کمتر خواهد بود .و بایستی به این مهم هم توجه کنید که کار کردن در حیطه اتیسم از هر حیطه ای دشوار تر و سخت تر خواهد بود .با این حال در خدمت شما هستیم

  3. خیلی ممنون. اطلاعات خیلی مفیدی بود و با مثال ها کاربرد هر روش توضیح داده شده بود. ممنون.

    1. پاینده باشید دوست خوبم. البته این موارد نیاز به تصحیح و تکمیل دارد و امید وارم بتوانم در یک فرصت مناسب این اصلاح را انجام دهم

  4. سلام لطفا تفاوت های روش تعامل همه جانبه، فلورتایم و سان رایز را بفرمایید

  5. سلام وقت خوش
    سایت بسیار خوب و پر باری را هم برای درمانگران و هم خانواده ها در خصوص کودکان اتیسم فراهم کرده اید که جای تشکر و قدردانی دارد.خداوند توانتان را بیشتر کند و موفق باشید و مانا.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

آیا نیاز به مشاوره تخصصی در حوزه اتیسم دارید؟