در ABA برنامه look at me وجود دارد که تحلیل گران رفتار از آن برای اموزش ارتباط چشمی به کودک دارای اختلال طیف اتیسم(اوتیسم) به صورت مستقیم استفاده می کنند اما امروزه با پیشرفت تحقیقات در علوم اعصاب و علوم رفتاری تردید هایی در مورد اموزش مستقیم ارتباط و تماس چشمی به وجود امده که بایستی به نظر انها توجه نمود و فرضیه های آنها را مورد بررسی قرار داد که ایا این شیوه منسوخ و اشتباهی که در ایران از آن برای ارتباط چشمی استفاده می گردد درست است یا اینکه این متد از اساس به اشتباه مورد استفاده قرار گرفته است.تماس چشمی و ایما و اشاره به عنوان مهارتهای غیر کلامی/ ارتباطی محسوب می گردند که به طور طبیعی در فرایند رشد کودکان به وجود می اید و کودکان پیش از اینکه به مهارتهای کلامی و زبانی برسند به این مهارت دست می یابند. اما در یک فرد دو ساله و یا 10 ساله که صحبت نمی کند اموزش ارتباط چشمی حداقل نگرانی والدین است چراکه کودک آنها تا این سن مشکلات و ناتوانی های دیگری را نیز تا این سن نشان داده است.برای دانستن همه چیز درباره اوتیسم مطالعه مقاله اوتیسم چیست؟انواع،علت ها و درمانها را پیشنهاد می کنیم.
بر خلاف اشاره یا حرکات دست که کودک می تواند از ان الگو برداری کند تماس چشمی را نمی توان الگو برداری کرد و آن را از دیگران و بزرگتر ها یاد گرفت.حتی اگر چانه کودک را بکشید و به سمت خود بچرخانید(که این کار اصلا توصیه نمی گردد)این راهکار نمی تواند موجب تماس فوری چشمی گردد.مقالات و نوشته های زیادی وجود دارد که توسط بزرگسالان دارای اتیسم نوشته شده است و این افراد که بعضا اکنون پزشک و یا متخصص یا ریاضی دان هستند از استرس شدید که به انها در زمان اجبار در ارتباط چشمی به آنها وارد می گردید صحبت کرده اند.برخی از این بزرگسالان که اکنون روان صحبت می کنند و به راحتی می نویسند اذعان می کنند که فشار اوردن به انها برای ارتباط چشمی باعث پریشانی و ناتوانی در تمرکز در انها می گردیده است.پس از این ادعا ها و بر اساس پژوهشهای انجام گرفته در حال حاظر توصیه به اجبار و اموزش مستقیم بر ارتباط چشمی نمی گردد.برای نمونه در مقاله در مغز کودک دارای اتیسم چه می گذرد و به نقل از دکتر نوشین حاجی خانی استاد یار دانشکده پزشکی هاروارد” این پژوهشها ها به ما این حقیقت را متذکر می شود که اجبار کودک اتیستیک برای نگاه کردن به چشم دیگران در رفتار درمانی می تواند موجب اضطراب فوق العاده ای در او گردد و همین امر به تدریج به هم ریختگی های بیشتری را برای او به همراه خواهد داشت. بایستی رویکردی برای کودک اتخاذ گردد که فرد مبتلا به طیف اتیسم (اوتیسم) به مرور به ارتباط چشمی عادت کند تا بدون فشار فراوان و بازی جنگ وگریز بتواند تماس های چشمی خود را کنترل کند”.برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه علائم دیگر اختلال طیف اتیسم مطالعه مقاله اختلال اتیسم و رفتارهای تکراری و کلیشه ای را پیشنهاد می کنیم.
اکنون دیگر در متون تخصصی اتیسم و در کنفرانس ها و سمینارهای تخصصی اتیسم توصیه نمی گردد که به کودک دارای اتیسم فشار آورده تا ارتباط چشمی برقرار کند و یا اینکه دائما صورت او را به سمت خود برگردانیم و بگوییم به من نگاه کن.اما این مهم در ایران رعایت نمی گردد و متاسفانه هنوز هم همکارانی هستند که به جای استفاده از راهکار های اصولی تر مانند استفاده از فلورتایم ،استراتژی های دنور و یا بازی درمانی در برنامه های آموزشی و درمانی مراجعین خود به من نگاه کن ،به چشمم نگاه کن،صورتم رو ببین را کار می کنند و یا حتی در اقدامی شدیدتر نقل گردیده که در همین شهر اصفهان مرکزی هست که مربی صورت کودک را به مدت 30 تا 60 ثانیه در دستان خود نگه می دارد تا به صورت او نگاه کند و به اصطلاح مقاومت کودک را بشکند!!!!!!!!!!!!!!!!!!!؟.
این رویکرد ها متاسفانه هنوز هم در برخی مراکز درمانی اتیسم مورد استفاده است اما نکته اینجاست که این کار ساده ترین و راحت ترین راهکار برای مراکز و مربیان است.امروزه توسط متخصصین اتیسم عنوان و تاکید می گردد که از اولین اموری که با کودکان دارای اتیسم کار می گردد ارتباط چشمی است اما این ارتباط چشمی بایستی در رویکرد ها و متد های تایید شده مورد استفاده قرار گیرد. این رویکرد ها و متد ها بر اساس اموزش ارتباط چشمی به صورت غیر مستقیم و بر طرف نمودن پیش نیاز ها کار می کند.برای نمونه می توانند مراکز از مدل دنور به نحو احسن برای اموزش ارتباط چشمی استفاده کنند.اما اموزش ارتباط چشمی با استفاده از مدل دنور اصولی و زمانبر است و نیاز به تلاش و تخصص فراوان درمانگر دارد به همین خاطر ممکن است درمانگران از رویکرد های غیر اصولی استفاده کنند تا به نتیجه سریعتر دست یابند اما به قیمت تخریب و شکنجه کودک.متاسفانه از رویکرد ABA نیز به درستی استفاده نمی گردد و در برخی مواقع اصلا شیوه ای که به نام ABA به مراجعین ارائه می گردد ABA نیست بلکه برداشتهای اشتباه افراد از این متد است که به مراجع ارائه می گردد و مراجع بدون اطلاع از این که متد به اشتباه در حال انجام است به دریافت این خدمات ادامه می دهد.و باز هم متاسفانه انجام اشتباه این رویکرد تبعات فراوانی برای کودک به همراه دارد برای نمونه می توان به همین ارتباط چشمی اشاره نمود. چراکه در همین رویکرد ABA پیش نیازهایی برای ارتباط چشمی تعریف گردیده که اگر کودک به آنها دست نیابد نمی توان به گام بعدی رفت.اما مراکز و افرادی که خود را متخصص ABA می نامند بدون توجه به گامها و بدون اطلاع از ABA مدرن یا ABA پیشرفته،خانواده ناآگاه را ترغیب به دریافت خدمات اشتباه خود می کند و راهی که کودک می تواند یک ساله طی کند را تبدیل به راهی پر فراز و نشیب و چندین ساله می کند.به همین خاطر است که آگاهی والدین از اختلال طیف اتیسم تنها راه غلبه بر این اختلال است.برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه علائم دیگر اختلال طیف اتیسم مطالعه مقاله اتیسم و درمان نوک پنجه راه رفتن را به شما پیشنهاد می کنیم.
با اینحال می توان از راهکارهایی استفاده نمود که به کودک در ارتباط چشمی کمک کند و موجب بهبود ارتباط اجتماعی کودک گردد.در ادامه چهار راهکار به شما ارائه می گردد که می توانید از انها استفاده کنید.
هرچه شما شادتر ،دلچسب تر و سرگرم کننده تر باشید تماس چشمی کودک شما بیشتر خواهد بود.هیجان شما می تواند باعث افزایش توجه و ارتباط چشمی کودک شما گردد.شما خودتان را تصور کنید که با لبخند و شاد و پر از انرژی و هیجان با کودک خود ارتباط برقرار کرده اید و یا اینکه بدون هیجان با صورتی یخ زده و بدون لبخند با کودک خود روبرو می گردید. کدام یک از این حالات می تواند ارتباط چشمی بیشتری در کودک شما ایجاد کند.این چهره شما است که می تواند کودک را به خود جذب کند و باعث گردد که او تمایل به ارتباط بیشتری نیز داشته باشد.
پاسخ دهنده باشید به این معنی که در فرایند ارتباط نیازهای کودک را برطرف کنید. برای نمونه اگر کودک شما موز می خواهد آن را در کنار دهان خود و نه در کنار چشمان خود نگه دارید و سپس نام آن را سه بار بگویید و سپس آن را به کودک بدهید.این مورد که برخی شکلات را در کنار چشمهای خود نگه می دارند و کودک را تحریک به ارتباط چشمی می کنند از راهکاری کاملا اشتباه استفاده می کنند چراکه:
1) کودکان دارای طیف اتیسم در اجبار برای ارتباط چشمی نگاه خود را بر می گردانند پس محرک تقریبا بی اثر است.
2)تلاش باید گردد که کودک به تمام صورت نگاه کند نه فقط به چشمها تا بتواند دهان را هم دیده و جایگاه های کلامی و فونوتیک را نیز فرا گیرد.
3)ارتباط چشمی در واقع اصطلاحی است که برای نگاه به تمام صورت استفاده می گردد نه منحصرا به چشمها.
4)در مقاله ردیابی چشمی اختلالات اجتماعی کودکان اُتیستیکرا پیش بینی می کند عنوان می گردد که کودکان دارای طیف اتیسم تمایل دارند بیشتر به جای نگاه در چشمها به دهان افراد نگاه کنند.پس بهتر است که مانیز از این مهم استفاده نموده و با تناظر موضوعات و نام انها به کودک در اموزش کلامی و ارتباطی نیز کمک کنیم.
تا حد امکان سعی کنید در زمان صحبت کردن با کودکتان از نزدیک با او صحبت کنید. اگر از دور با او صحبت می کنید نمی توانید انتظار داشته باشید که کودکتان به چهره شما نگاه کند و یا درکی از گفتار شما داشته باشد.تلاش کنید با کودکتان رو در رو باشید.
در هر موقعیتی که هستید کودکتان را با کار بر روی ترامپولین،بازی با حباب ساز و… درگیر با فعالیتهایی سرگرم کننده سازید. شما می توانید فعالیتهای زیادی را به جای گرداندن چانه کودک و یا ایستادن پشت سر کودک و گرداندن سر کودک انجام دهید تمامی فعالیتهای سر گرم کننده دارای کلام و یا غیر کلامی می توانند موجب ارتباط چشمی بهتر در کودک شما گردند. پس راهکارهایی وجود دارد که می توانند موجب افزایش تماس چشمی کودکان دارای اتیسم گردند مانند تشویق کردن،پاسخ دهنده بودن،صحبت کردن با کودک،بازی کردن و…..این راهکارهای غیر مستقیم در صورت انجام، نه یک هدف بلکه چندین هدف را برای شما براورده می سازد که می تواند موجب ارتقای توانمندی و مهارتهای کودک شما گردد.به یاد داشته باشید در جامعه جهانی اتیسم در حال حاظر بر رویکردها و درمانها و راهکارهایی تاکید دارند که برد/برد اند یعنی هم کودک از آن منتفع می گردد و هم والدین تاثیر ان را در دراز مدت در زندگی کودک و خودشان مشاهده می کنند.به همین خاطر است که از رویکردهایی مانند دنور استقبال فراوانی در امریکا و اروپا گردیده است.چراکه این رویکردی برد/برد برای کودک و خانواده است.
آیا نیاز به مشاوره تخصصی در حوزه اتیسم دارید؟
